Internationale Vrouwendag – Interview met Pieter Cannoot, Elise Goossens en Marie Spinoy

Bij Larcier-Intersentia verschijnt in mei 2025 het boek Feministische en queer onderzoeksmethoden in het recht van Pieter Cannoot, Elise Goossens en Marie Spinoy.

Naar aanleiding van Internationale Vrouwendag sprak Larcier-Intersentia met de auteurs van Feministische en queer onderzoeksmethoden in het recht. Pieter Cannoot is tenure-track docent Recht en diversiteit aan de Universiteit Gent; Elise Goossens is tenure-track docent Burgerlijk recht in context aan de Universiteit Antwerpen; en Marie Spinoy is onderzoeker aan de KU Leuven en Universiteit Gent en bijzitter in de Geschillenkamer van het Vlaams Mensenrechteninstituut. Hun gloednieuwe boek wordt in mei 2025 verwacht en is eveneens inbegrepen in de studiedag 'Feministische en queer onderzoeksmethoden in het recht', die plaatsvindt op vrijdag 16 mei 2025 op de Stadscampus van de Universiteit Antwerpen. Meer informatie over de studiedag leest u hier.

In dit interview leren we meer over het belang van feministische en queer onderzoeksmethoden, de vertaalslag naar de praktijk en meer.

Wat heeft jullie geïnspireerd om een boek te schrijven over feministische en queer onderzoeksmethoden in het recht?

Gendergelijkheid en de rechten van seksuele en genderminderheden staan vandaag in het brandpunt van het maatschappelijk debat en van wetenschappelijk onderzoek. Wetenschappers vertrekken daarbij vaak vanuit een uitgesproken feministisch of queer perspectief. Niet in het minst op methodologisch vlak situeren zich vaak belangrijke verschillen met meer traditioneel (juridisch) onderzoek. Zelf voeren we ook al een hele tijd onderzoek rond deze thema’s, zowel samen als individueel. 

Nederlandstalig rechtswetenschappelijk onderzoek dat gebruik maakt van feministische of queer onderzoeksmethoden blijft algemeen echter relatief schaars hoewel we toch bij studenten en collega’s een groeiende interesse merken. Bovendien heeft het bestaande Nederlandstalige onderzoek vaak een materieelrechtelijke, inhoudelijke inslag. Aan de methode wordt meestal sneller voorbijgegaan. Net die methodologische vraagstukken zijn volgens ons echter cruciaal voor een gedegen en wetenschappelijk verantwoorde ontwikkeling van feministisch en queer wetenschappelijk onderzoek in het recht. 

Met dit boek willen we een aanzet bieden om deze lacune te vullen. Het boek biedt dus een methodologische toolbox voor juristen die een feministische en/of queer methode willen toepassen in hun eigen onderzoek. 

Wat maakt feministische en queer onderzoeksmethoden zo relevant en belangrijk in de hedendaagse rechtswetenschap?

De rol van het recht bij het genereren en in stand houden van hardnekkige gegenderde rollenpatronen, ongelijkheden en machtsonevenwichten maakt al langer het voorwerp uit van onderzoek en debat. Tegelijk kan het recht ook een belangrijke katalysator zijn voor sociale verandering in de richting van meer gelijkheid. Uit internationaal feministisch en queer onderzoek blijkt dat op deze vragen echter zelden een eenvoudig antwoord bestaat. 

Zeker sinds de jaren 1990 wordt bovendien alsmaar meer benadrukt dat er niet zoiets bestaat als één ‘vrouwelijke ervaring’ of ‘queer ervaring’. Het innemen van een feministisch of queer perspectief leidt dus niet noodzakelijk tot eenduidige visies over de verhouding tussen recht en ongelijkheden op grond van gender of seksuele oriëntatie. Wat wel duidelijk is, is dat feministische en queer lenzen op het recht aanleiding hebben gegeven tot fundamentele kritieken en soms ook tot bijhorende hervormingen van het recht.

Zowel voor beleidsmakers als voor onderzoekers is het belangrijk om zich bewust te zijn van die veelheid aan feministische en queer lenzen. Welke lens men hanteert, kleurt immers in grote mate de daaruit volgende analyse van het recht en de eventuele aanbevelingen voor hervorming. Met dit boek willen we die diversiteit aan feministische en queer methoden op toegankelijke wijze tot bij de juridische onderzoeker brengen. 

Welke unieke bijdrage hopen jullie met dit boek te leveren aan de (Belgische) rechtswetenschap?

Met dit boek bieden we niet enkel een theoretisch overzicht van de belangrijkste stromingen in feministisch en queer rechtsdenken en de daarbij gebruikte methoden. Geheel in lijn met de interdisciplinaire rijkdom van feministisch en queer onderzoek vonden we het ook belangrijk om de juridische onderzoeker te laten kennismaken met de basics van feministisch en queer onderzoek in aanverwante disciplines, zoals bijvoorbeeld filosofie en criminologie. Daarnaast staat een aantal onderzoekers op basis van hun eigen onderzoekspraktijk uitgebreid stil bij een aantal belangrijke methodologische uitdagingen die rijzen bij het voeren van dit type onderzoek, zoals intersectionaliteit, positionaliteit, reflexiviteit, representativiteit, grenzen stellen, en de ethische aspecten van het bepalen van een onderzoeksdesign. Tot slot tonen een aantal juridische onderzoekers ook aan wat de toepassing van feministische of queer methoden in juridisch onderzoek concreet inhoudt, door te putten uit hun eigen onderzoekservaringen. 

Wat zijn jullie toekomstplannen wat betreft het bevorderen van feministische en queer onderzoeksmethoden in de rechtswetenschap en de bredere academische gemeenschap?

Dit boekproject heeft voor ons aangetoond dat we pas aan het begin staan van een groter verhaal. We denken dus nu al actief na over een aantal mogelijke spin offs. Zo hebben we ons in het boek vooral gebaseerd op feministische en queer onderzoeksmethoden die tot stand kwamen in de Anglo-Amerikaanse rechtsleer. Hoewel die literatuur momenteel zeer dominant is, beseffen we dat die keuze voor kritiek vatbaar is en onvoldoende recht doet aan niet-Westerse en niet-Engelstalige feministische en queer tradities. In de toekomst willen we dus ook ons eigen perspectief verbreden.

Daarnaast streven we met dit boek ook naar impact in de praktijk. Vaak blijft de verspreiding van feministisch en queer onderzoek beperkt tot academische kanalen. De komende maanden zullen we dus proberen om de vertaalslag naar de praktijk en het beleid te maken. Op die manier hopen we ook een netwerk rond recht en gender te kunnen uitbouwen. Het boekproject heeft voor ons trouwens nog zichtbaarder gemaakt dat er al heel wat expertise in feministisch en queer onderzoek te vergaren valt op de Vlaamse universiteiten.  

Welke boodschap zouden jullie nog willen overbrengen op Internationale Vrouwendag?

Internationale Vrouwendag biedt het ideale moment om stil te staan bij de strijd die al is geleverd, en het werk dat nog op de plank ligt om volwaardige gendergelijkheid te realiseren. Aan de hand van feministische en queer onderzoeksmethoden is aangetoond dat het recht niet neutraal is, maar historisch heeft gediend om ongelijkheden in stand te houden. Maar ze geven ons ook de tools om die bestaande structuren te doorbreken en te zoeken naar rechtvaardigere alternatieven. Laten we dus blijven streven naar een rechtssysteem dat écht inclusief is en de ervaringen van gemarginaliseerde groepen erkent en versterkt."

Feministische en queer onderzoeksmethoden in het recht

Pieter Cannoot, Elise Goossens, Marie Spinoy (eds.)

Mei 2025
ISBN 9789400018488